Φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης των ουσιοεξαρτήσεων 

Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας. Τα Κέντρα Πρόληψης έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ο ΟΚΑΝΑ διασφαλίζει την υλοποίηση μιας ενιαίας πολιτικής στον τομέα της πρόληψης σε εθνικό επίπεδο, ενώ ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων είναι σημαντικός στην εκτίμηση των αναγκών της τοπικής κοινότητας αναγνωρίζοντας τη σημασία της ανάληψης κοινωνικής δράσης από τις τοπικές κοινωνίες. Τα Κέντρα Πρόληψης συγχρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Εσωτερικών. Την επιστημονική εποπτεία έχει ο ΟΚΑΝΑ.

Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη έχει και το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων μέσω των δύο θεσμών που έχουν θεσπιστεί για την υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης στα σχολεία της χώρας, τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας και τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων. 

Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι κυβερνητικοί ή μη κυβερνητικοί φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται το ΚΕΘΕΑ (Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης) ως αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας, δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ / ΨΝΑ και Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων / ΨΝΘ), μια εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας, το οποίο αποτελεί πρόγραμμα του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του ΟΚΑΝΑ.

Τα Κέντρα Πρόληψης που λειτουργούν πανελλαδικά καθώς οι φορείς που υλοποιούν παρεμβάσεις πρόληψης παρουσιάζονται στον Οδηγό Υπηρεσιών Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Ουσιοεξαρτήσεων, όπου παρουσιάζονται βασικές πληροφορίες για τη λειτουργία και τις κύριες δραστηριότητές τους.

Παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα

Η πλειονότητα των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα, εντάσσεται στην καθολική πρόληψη. Σε γενικές γραμμές, οι παρεμβάσεις δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της πρόληψης των επικίνδυνων συμπεριφορών και της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας.

Η συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων) σε παρεμβάσεις πρόληψης αποτελεί κύρια προτεραιότητα της πολιτικής της πρόληψης, καθώς και της φιλοσοφίας και των αρχών των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα. Η πρόληψη σε μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβάνει παρεμβάσεις, οι οποίες:

• υλοποιούνται στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας,
• υλοποιούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας,
• σχεδιάζονται και υλοποιούνται από Κέντρα Πρόληψης και τους φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης σε συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους.

Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων και των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, το Υπουργείο Παιδείας συνεργάζεται με εξειδικευμένους φορείς σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και στην υλοποίησή τους.

Για τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) σε ετήσια βάση προσκαλεί ενδιαφερόμενους φορείς να υποβάλουν προγράμματα για την εφαρμογή τους στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων, καθώς και να υλοποιήσουν προγράμματα κατάρτισης για εκπαιδευτικούς. 

Όσον αφορά τα προγράμματα Αγωγής Υγείας σε θέματα ψυχικής υγείας / διαπροσωπικών σχέσεων και πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, σύμφωνα με την υπουργική απόφαση που εκδόθηκε το 2011 (ΦΕΚ Β΄/434/17.3.2011, 24146/Γ7) και καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τα Κέντρα Πρόληψης, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί που εμπλέκονται σε προγράμματα αυτής της θεματολογίας συνεργάζονται με τα Κέντρα Πρόληψης της περιοχής τους στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό, τα Κέντρα Πρόληψης πραγματοποιούν: α. εκπαιδευτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς και β. συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών που προχωρούν στην υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων. 

Τα Κέντρα Πρόληψης και οι φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, υλοποιούν παρεμβάσεις στη μαθητική κοινότητα και πέραν της συμμετοχής τους στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων και τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, ύστερα από συνεργασία με σχολεία της περιοχής τους. Οι παρεμβάσεις αυτές υλοποιούνται με την εθελοντική συμμετοχή των μαθητών και των εκπαιδευτικών και εφαρμόζονται είτε από τα ίδια τα στελέχη είτε από εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς με την υποστήριξη των στελεχών πρόληψης.

Εκτός της σχολικής κοινότητας, οι γονείς αποτελούν μια ακόμη βασική ομάδα-στόχος για τις παρεμβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Με στόχο την ανάδειξη και την ενίσχυση του ρόλου της οικογένειας, υλοποιούνται δύο τύπου παρεμβάσεις:

• παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης: βραχείες, ανοιχτές, μεμονωμένες συναντήσεις για γονείς σε θέματα πρόληψης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών
• παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες γονέων): ομάδες βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους. Μετά την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου συναντήσεων σε αρκετές περιπτώσεις δίνεται η δυνατότητα σε όσους γονείς ενδιαφέρονται να συνεχίσουν σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης / εμβάθυνσης.

Οι νέοι αποτελούν τη βασική ομάδα-στόχος στις παρεμβάσεις πρόληψης τόσο εντός όσο και εκτός σχολικού πλαισίου. Έτσι, τα Κέντρα Πρόληψης και οι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, απευθύνονται σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας με παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται εκτός σχολικού πλαισίου.

Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούν ομάδες βιωματικού συνήθως χαρακτήρα, δημιουργικές δραστηριότητες (π.χ. ομάδες θεάτρου, μουσικής, ζωγραφικής κτλ.), καθώς και βραχείες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε πλαίσια όπως κατασκηνώσεις, Σώμα Ελλήνων Προσκόπων κτλ.

Εκτός από τις παρεμβάσεις στη σχολική κοινότητα, σε γονείς και σε νέους, τα Κέντρα Πρόληψης και οι φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, επεκτείνουν τις δράσεις τους και σε άλλες ομάδες της κοινότητας (π.χ. εθελοντές, Ένοπλες Δυνάμεις, Σώματα Ασφαλείας). Βασικοί στόχοι στην προσέγγιση της κοινότητας είναι η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και η συνεργασία των φορέων της τοπικής κοινότητας.

Επιπλέον, η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση των ομάδων και φορέων των τοπικών κοινωνιών στη φιλοσοφία της πρόληψης επιδιώκεται μέσα από τη διοργάνωση ανοικτών συναντήσεων, ημερίδων και ομιλιών, καθώς και μέσω της δημιουργίας και διανομής ενημερωτικών φυλλαδίων τόσο του ΟΚΑΝΑ όσο και των Κέντρων Πρόληψης.

Παρά το γεγονός ότι η πρόληψη στην Ελλάδα επικεντρώνεται περισσότερο σε καθολικές παρεμβάσεις, είναι σαφές ότι καταβάλλονται προσπάθειες για την ανάπτυξη και την εφαρμογή επικεντρωμένων και ενδεδειγμένων παρεμβάσεων που στοχεύουν σε ομάδες και άτομα που υψηλού κινδύνου.

Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με εξελίξεις και τις παρεμβάσεις στον τομέα της πρόληψης στην Ελλάδα παρουσιάζονται στην τελευταία Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ.