Η πρόληψη των εξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κατά βάση από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας (εφεξής Κέντρα Πρόληψης) που λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς. Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη έχει και το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΑΙΘ) μέσω των δύο θεσμών που έχουν θεσπιστεί για την υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης στα σχολεία της χώρας, τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας και τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων. Επίσης, παρεμβάσεις πρόληψης υλοποιούνται και από άλλους κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς. Περισσότερα την πρόληψη στην Ελλάδα εδώ και για τους φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη εδώ.
Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, σημαντική εξέλιξη είναι η θέσπιση των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων και η ένταξή τους στο ωρολόγιο πρόγραμμα σε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και Γυμνάσιο. Τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων θεσπίστηκαν το 2020 με τον Ν. 4692/2020 και εφαρμόστηκαν πιλοτικά σε κάποια σχολεία της χώρας το σχολικό έτος 2020-2021. Το θεσμικό πλαίσιο και οι προδιαγραφές τους καθορίστηκαν με Υπουργικές Αποφάσεις που δημοσιεύθηκαν το 2021 και η ευρεία εφαρμογή τους ξεκίνησε το σχολικό έτος 2021-2022. Δεδομένου ότι η πρόληψη των εξαρτήσεων αποτελεί μία από τις ενότητες των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων, δίνεται δυνατότητα διεύρυνσης της εφαρμογής παρεμβάσεων σε έναν μεγάλο αριθμό μαθητών και μαθητριών. Η αναγκαιότητα για την ενσωμάτωση στο ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα παρεμβάσεων για τις εξαρτήσεις και, ευρύτερα, παρεμβάσεων για την ψυχοκοινωνική υγεία παιδιών και εφήβων που ενισχύουν τις δεξιότητές τους, είχε διαπιστωθεί για πολλά χρόνια από τους επαγγελματίες πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης και των άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη και είχε αποτυπωθεί σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ. Με την θέσπισή τους διευκολύνθηκε η ευρεία συμμετοχή παιδιών και εφήβων σε παρεμβάσεις πρόληψης. Ωστόσο, προκειμένου να ενισχυθεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μακροχρόνιων και πιο αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων, χρειάζεται ενίσχυση όσον αφορά τον συντονισμό και τη συνεργασία του ΥΠΑΙΘ με τους εξειδικευμένους και αναγνωρισμένους φορείς της χώρας για την πρόληψη των εξαρτήσεων. Υπουργική Απόφαση (του Υπουργείου Υγείας) του 2011 έθετε ένα πλαίσιο για το συντονισμό σε επίπεδο παρεμβάσεων πρόληψης στα σχολεία και τη συνεργασία του ΥΠΑΙΘ με τα Κέντρα Πρόληψης, το οποίο χρειάζεται, ωστόσο, να ενισχυθεί περαιτέρω, ιδιαίτερα με τη θέσπιση των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων.
Από το 2021, στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΕΚΤΕΠΝ με τον ΟΚΑΝΑ, διευρύνθηκε η υλοποίηση του προγράμματος κατάρτισης στο Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την Πρόληψη με τη συμμετοχή την τριετία 2021-2023 των Επιστημονικά Υπευθύνων των Κέντρων Πρόληψης της χώρας. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα κατάρτισης δημιουργήθηκε από πανεπιστήμια και φορείς της Ευρώπης (με τη συμμετοχή του ΕΚΤΕΠΝ-ΕΠΙΨΥ) και τη συνεργασία του Ευρωπαϊκού Κέντρου (EMCDDA) και υλοποιείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με τον συντονισμό του ΕMCDDA. Απευθύνεται σε επαγγελματίες που σχεδιάζουν, παίρνουν αποφάσεις και χαράσσουν πολιτική στον τομέα της πρόληψης, στη βάση του ότι αυτοί οι επαγγελματίες θα πρέπει να γνωρίζουν τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την επιστήμη της πρόληψης. Στόχος αποτελεί η συμμετοχή και άλλων επαγγελματιών που ασχολούνται με την πρόληψη στο συγκεκριμένο πρόγραμμα κατάρτισης, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της ποιότητας στην πρόληψη, τη λήψη επιστημονικά τεκμηριωμένων αποφάσεων και τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αποτελεσματικών στρατηγικών και παρεμβάσεων πρόληψης.
Όσον αφορά τις παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν, η δράση στη σχολική κοινότητα σε επίπεδο πρόληψης των εξαρτήσεων χρειάστηκε να προσαρμοστεί στα δεδομένα που επέβαλλαν τα μέτρα για την πανδημία covid19, καθώς και τις ανάγκες που προέκυψαν κατά την περίοδο της πανδημίας και μετά τον περιορισμό της. Το σχολικό έτος 2020-2021 η εφαρμογή του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας συνεχίστηκε και αντίστοιχα Προγράμματα σχεδιάστηκαν, ενώ τα στελέχη πρόληψης προσάρμοσαν το έργο τους και υποστήριξαν τα σχολεία της περιοχής τους για την στήριξη των εκπαιδευτικών και των μαθητών και την αντιμετώπιση κρίσεων. Παράλληλα, συνεχίστηκε η μείωση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στον αριθμό των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται (κυρίως μέσω των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας) σε μαθητές και εστιάζουν ειδικά σε θέματα εξαρτήσεων. Ωστόσο, σημαντικοί -για τη χρήση ουσιών και ευρύτερα τις εξαρτητικές συμπεριφορές- παράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες καλύπτονται σε παρεμβάσεις με άλλη θεματολογία (π.χ., ψυχική υγεία, διαπροσωπικές σχέσεις, σχολικός εκφοβισμός, διαδίκτυο, διαφορετικότητα και ρατσισμός). Από το σχολικό έτος 2021-2022 ο νέος θεσμός των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων αναμένεται να υποστηρίξει σε ένα πρώτο επίπεδο την ευρεία συμμετοχή παιδιών και εφήβων σε παρεμβάσεις πρόληψης των εξαρτήσεων και, ευρύτερα, σε παρεμβάσεις που ενισχύουν την ψυχική και τη συναισθηματική τους υγεία.
Εκτός από τη σχολική κοινότητα, στην πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα, έμφαση επίσης δίνεται διαχρονικά και στο ρόλο της οικογένειας, όπως φαίνεται και από τον μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων στις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται από τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης για γονείς, όπως αποτυπώνεται μέσα από τα στοιχεία που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ. Επίσης, τα τελευταία χρόνια σημαντική είναι η δουλειά που γίνεται από τα Κέντρα Πρόληψης και τους άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη για την προσέγγιση και την υποστήριξη ευάλωτων ομάδων, όπως μετανάστες, πρόσφυγες, κ.ά.
